Tekerlekli Sandalye Nedir?

Tekerlekli sandalye nedir sorusu,  engelli ya da engelsiz bir birey için farklı anlamlar taşıyabilir. Fiziksel engeli olan bir kişi için eğitim, istihdam, sosyalleşme kısacası hayatını idame ettirebilmek için gerekli olan yapı taşlarından biri iken kısa süreli bir sakatlık sebebiyle yürüme uzuvlarını kullanamayan kişiler için ise medikal bir eşyadır. Bu sebeptendir ki tekerlekli sandalyeler çeşit olarak birçok opsiyon sunmakta ve buna göre de tekerlekli sandalye fiyatları değişmektedir. Manuel tekerlekli sandalyeler ve akülü tekerlekli sandalyeler en çok kullanılan çeşitlerden ikisidir diyebiliriz.

Tekerlekli sandalye nedir sorusuna Türk Dil Kurumu; sakatların bir yere gidebilmek için kullandıkları, tekerlekleri olan oturma aracı, tekerlekli koltuk olarak cevap veriyor.

Engelli Durumuna Göre Tekerlekli Sandalye Çeşitleri

Engeller kişiden kişiye değişiklik gösterdiği için, yürüme engeli olan her kişi için tekerlekli sandalyeler  tek tip standart şekilde üretilmemektedir. Farklı engel gruplarına göre özel olarak tasarlanmış tekerlekli sandalyeler bile, satın alındıktan sonra, kişinin kendi ihtiyaçlarını, kendi konforunu sağlayabilecek şekilde modifiye edilmeye uygun halde üretilmektedirler.

Çocuklar için tekerlekli sandalye, fazla kilolular için tekerlekli sandalye, spastikler kişiler için tekerlekli sandalye gibi farklı modellerde, ihtiyaçlara yönelik tekerlekli sandalyeler üretilmektedir. Yaşadığımız ortamı ve evin dışarısındaki kullanım amaçlarımıza göre katlanabilir tekerlekli sandalyeler, kolçakları çıkan tekerlekli sandalyeler, ayaklıkları çıkabilen ya da yatar pozisyona gelen tekerlekli sandalyeler, refakatçi tarafından kullanılabilen tekerlekli akülü sandalyeler, engellilere ya da geçici süreliğine sakatlık yaşayan kişilere hareket imkanı sağlamaktadır.

Tekerlekli Sandalye Fiyatları

Tekerlekli sandalye satın alırken, fiyatından önce kullanacak kişiye ne kadar uygun olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Öyle ki ucuz olduğu için tercih edilecek bir tekerlekli sandalye, kullanacak olan kişiye sağlık açısından sorun çıkarttığı takdirde, çok daha masraflı ve geri dönüşü zor olan deformasyona sebep olabilmektedir. Uzun süre tekerlekli sandalyede oturacak kişinin fiziksel yapısına zarar verip cildinde bası yarası gibi sonuçlara yol açabilmesi, kaliteli tekerlekli sandalye kullanarak önüne geçilebilecek sorunlardır.

Tekerlekli sandalye satın alırken uzman doktorlara, fizyoterapistlere, tekerlekli sandalye üreten ya da satan bilinçli kişilere danışarak ve kullanım amacı göz önünde bulundurarak fiyat performans açısından uygun tekerlekli sandalye alınması sağlanabilir.

Manuel ya da akülü tekerlekli sandalyeler, ihtiyaçlar doğrultusunda kişiye özel dizayn edilerek de üretilebilmektedir. Engelli ve fiziksel sakatlıklar sebebiyle hareket fonksiyonu kısıtlı insanların hayatta daha aktif olması, tekerlekli sandalyeler ile sağlanmaktadır.

Tekerlekli sandalyeler, bir hastalık ya da sakatlık sebebiyle yürüme güçlüğü çeken veya yürüyemeyen insanların hareketi için tasarlanmış bir araçtır.

Genel olarak bir oturak, oturağın altında iki büyük tekerlek, ayakların yanında denk gelecek şekilde iki küçük tekerlek ve bu tekerleklerin çevresine tutturulmuş ve düşmeyi engelleyen veya kaldırımlara çıkmayı kolaylaştıran çeşitli eklentilerden oluşur. Kullanıcı elleri ile çapı tekerleğin çapından biraz daha az olan çember şeklindeki barları hareket ettirerek aracın ilerlemesini sağlar, ancak bununla birlikte motorlu tekerlekli sandalyeler de manevra kolunu (Joystick) kullanmak da mümkündür.

Omni Wheel ya da Mecanum Wheel gibi alışılagelmişin dışındaki tekerlekler de deneysel olarak kullanılmıştır. Bu tarz tekerlekler, rotasyon yeteneğine sahip daha küçük tekerlekciklerden oluşmaktadır ve bu da kullanıcıya daha fazla yönde hareket edebilme seçeneği sunmaktadır.

Günümüzde Tekerlekli Sandalyeler

Sakatlanan sporcular, buhar gücüyle çalışan spor tekerlekli sandalyeleri kullanarak, atletizm ya da basketbol gibi aktivitelere katılabilmektedirler. Elektrik ile çalışan akülü tekerlekli sandalyeler de, tekerlekli sandalyeler ile futbol misali çeşitli spor aktiviteleri için kullanılabilecek şekilde geliştirilmişlerdir.

İnşa edilmiş çevremizin, tekerlekli sandalye kullanıcılarına uygun hale getirilmesi amacıyla değiştirilmesi, engelli hakları için verilen mücadelelerin başında gelmektedir. Örneğin, ultra alçak zeminli tramvay ve otobüslerin yaygınlaşması teşvik edilmekte, kimi kamuya açık binalarda paternoster (devamlı çalışan, durmayan) asansörlerin kullanımı ve alternatif bir ulaşım aracının konulmaması eleştirilmektedir.

Tekerlekli Sandalyelerin Dönüş Direnci

Dönüş direnci, bir tekerlekli sandalyenin rahat hareket edebilmesi için üstesinden gelinmesi gereken ilk etkendir. Dönüş direnci pek çok faktöre bağlıdır; tekerleğin üzerinde ilerlediği zeminin yapısı, tekerleğin üzerindeki ağırlık dağılımı, tekerleğin çapı, toplam yük ve lastiğin karakteristik özellikleri bu faktörler arasında sıralanabilir.

Bunların haricinde dışarıdan kaynaklı olan tek ve en önemli etken ise tekerleklerin üzerinde hareket ettikleri zemindir. Kapalı alanlarda, zemini sert ve düz yapmak oldukça mümkündür. Ancak açık alanlarda ve yollarda, o zemine özel sürtünme direncini azaltmak ve zemini düzleştirmek için çoğu zaman yapılabilecek bir şey yoktur.

Tekerlekli Sandalye Kullanımını Etkileyen Faktörler

1- Eğimli Yollar ve Yol Üzerindeki Engeller

Tekerlekli sandalyelerin kullanımında üzerinde durulması gereken bir diğer nokta ise eğimli yüzeyler ve engellerdir. İç mekanlarda eğimlerin düzleştirilmesi ve engellerin kaldırılması yine sıkıntı olmazken, çoğu zaman, dış mekanlarda bu iki etken değiştirilememektir. Bu durumda kişinin elinde sadece tekerlekli sandalyeyi duruma göre ayarlama seçeneği vardır. Örneğin kaldırımların üzerine çıkmayı kolaylaştırmak amacıyla, tekerleklerin boyutu standartlarının üzerinde üretilebilir. Bu sayede tekerlekli sandalyelerin hem kısa boylu engellerin üzerinden geçmesi hem de bozuk ve engebeli zeminler üzerinde hareket ederken, kullanıcının en az düzeyde etkilenmesi sağlanabilir.

Diğer bir yandan manevra kabiliyeti ile dönüş direncini etkileyen ve tekerlekli sandalyeye ait olan faktörler ağırlık, jant, eğim açısı, oturak, sırt desteği ve alttaki küçük tekerlekler olarak sayılabilir.

Tekerlekli sandalyenin ağırlığı ve kullanan kişinin kilosunun toplamı, dönüş direncine etki eden en önemli faktörlerden biridir. Bununla birlikte ağırlığın tekerlekli sandalye üzerindeki dağılımı da önemlidir. Ağırlığın çoğunun arka tekerlekler üzerinde olmasına dikkat edilmeli, ancak sandalyenin geri düşmesine sebebiyet verecek kadar ağırlıktan kaçınılmalıdır.

Tekerlekli sandalyelerin en uygun konfigürasyonda kullanılması, dönüş direncini azaltmak için önemlidir. Öndeki küçük tekerlekler ile arka tekerlekler arasında mesafe arttıkça, bu küçük tekerleklerin üzerine düşen yük miktarı azalır ve bu da dönüş direncinin azalmasını sağlar. Ön tekerleklerin arka tekerleklerle aynı hizada olmasına ve içe ya da dışa dönük hareket etmemesine dikkat edilmelidir. Bir diğer faktörse elbette, tekerleklerin etrafını saran lastiğin yapısıdır.

tekerlekli sandalye nedir

2- İç Sürtünme

Bir diğer dikkat edilmesi gereken husus; tekerlekli sandalyenin iç mekanizmalarındaki sürtünmedir. Bu iç sürtünme, gevşemiş vida ve cıvatalar, tam oturmayan eklem yerleri ve elastisitesini kaybetmiş bağlantılardan kaynaklanabilmektedir.

El jantı (handrim), sandalyenin ilerlemesi, durdurulması, yönlendirilmesi, engelleri aşması ve manevra yapması amacıyla kullanılan parça olması sebebiyle oldukça önem taşır. Ellerden el jantına aktarılacak gücün en iyi şekilde optimize edilmesi adına el jantının şekli, büyüklüğü, çapı ve yapımında kullanılan materyal etkili faktörlerdir. Bununla birlikte diğer faktörler de antropometri (vücut boyutu bilimi), elin sıkma kuvveti, kullanıcıda bulunan engeller ve kullanıcının diğer özel istekleri şeklinde sayılabilir. Bununla birlikte not edilmelidir ki, el jantını kullanarak sürmek, manuel tekerlekli sandalyeyi hareket ettirmek için en az etkili yöntemdir.

El jantının çapı arttıkça, yüksek bir mekanik etki ve daha yüksek bir sürme gücü elde edilir. Tekerlekli sandalyenin uzun süre sürülecek olması durumunda ise, daha küçük çaplı tekerlekler tercih edilebilir.

El jantı ve tekerleklerin kamber (eğiklik) açısı, iki tarafın dengesi ve elden el jantına geçecek gücün ve manevra yeteneğinin optimizasyonu adına önemli bir faktördür. Kamber açısının artması, ön tekerleklerin içe ya da dışa dönme riskini artırmakta, arka tekerleklere daha fazla yük bindirmekte ve tekerlekli sandalyenin genişliğinin artmasına sebep olmaktadır.  Önerilen kamber açısı 2 ile 4 derece arasındadır ve yarış için kullanılan tekerlekli sandalyelerde bu rakam 12 dereceye kadar çıkabilmektedir.

3- Kullanıcının Pozisyonu

Tekerlekli sandalye oturağı için en önemli faktör, kullanıcının dikey ve yatay pozisyonudur ki bu da, gerek manuel gerekse akülü tekerlekli sandalye kullanırken ileriye sürmek için gerekli olan gücü büyük ölçüde değiştirmektedir. Genel olarak, yatay pozisyonu ağırlık merkezi arka tekerleklerin üzerine denk gelecek şekilde ayarlamak ve dikey pozisyonu da parmak uçları arka tekerlek şaftına dokunacak biçimde belirlemek gerekmektedir.

Bununla birlikte manuel tekerlekli sandalyelerde oturağın pozisyonu da kullanıcının el jantına erişimini, elden el jantına aktarılacak gücü ve dolayısıyla mekanik verimi belirlemektedir.

4- Küçük Ön Tekerlekler

Ön tekerlekler, iki yandan gelen kuvvetlere karşı en duyarlı olan yapılardır. Bu etkiler titreme ve yalpalamalara sebebiyet verebilir. Ön tekerlekleri en etkili şekilde kullanmak ve döndürebilmek için, dik pozisyonda tutulmaları önemlidir.

Yukarıda saydığımız bütün bu faktörlerin yanı sıra, her kullanıcının, tekerlekli sandalyeyi en etkili şekilde kullanmasını etkileyen kendi karakteristik özellikleri ve konfor anlayışı vardır. Bu karakteristik özellikler yaş, cinsiyet, figür, sağlık ve sahip olduğu engeller olarak ayrılabilir. Ancak genele baktığımızda, pek çok tekerlekli sandalye kullanıcısının kollarında ve omuzlarında kendilerini ileri itebilecek yeterli kas kütlesinin bulunmadığını görürüz ve bu da tekerlekli sandalyeyi ileri sürmeyi ekstra güç kılan önemli bir etkendir.

Her şeye rağmen, bir tekerlekli sandalye asla kullanıcısını hareket etmekten men etmemeli ve sosyal hayatından geri kalma durumunda bırakmamalıdır.